Isniin, April 21, 2025 (SDU) Warbixinno cusub ayaa sheegaya in Imaaraadka Carabta uu ku rakibay nidaam raadaar horumarsan waqooyiga-bari Soomaaliya, si gaar ah xarunta Ciidanka Badda ee Puntland, taasoo ku dhow Saldhigga Diyaaradaha ee Boosaaso ee ay Imaaraadku gacanta ku hayaan.
Nidaamka la rakibay waa ELM-2084, oo ay soo saartay shirkadda Israa’iiliyeed ee ELTA Systems, hoos tagta Israel Aerospace Industries. Waa raadaar 3D ah oo leh tiknoolajiyad horumarsan oo Active Electronically Scanned Array (AESA), laguna isticmaalo la socodka hawada, gantaallada, diyaaradaha iyo madaafiicda.
Falanqeeyayaal ciidan oo ku sugan Puntland iyo ilo xog-ogaal ah oo laga helay baraha sirdoonka dadweynaha Open Source Intelligence (OSINT), waxay sheegayaan in tallaabadan Imaaraadku qaadeen ay muujineyso joogitaan milatari oo sii kordhaya oo ay doonayaan inay ku yeeshaan Geeska Afrika, gaar ahaan marinka muhiimka ah ee marin-biyoodka Baabul-Mandab iyo Gacanka Cadmeed.
Nidaamka ELM-2084 wuxuu awood u leeyahay inuu hal mar daba-galo ilaa 1,100 bartilmaameed, isagoo bixinaya sawir 3D ah oo xilliga-dhabta ah. Waxaa lagu isticmaalaa difaacyada gantaallada sida Iron Dome iyo David’s Sling, iyadoo la sheegay inuu gaaro guul dhan 90% marka la eego hawlgalladii ay Israa’iil kusoo bandhigtay.
Raadaarkan, oo si sahlan loo qaadi karo, wuxuu ka kooban yahay unugyo ay ka mid yihiin raadaarka, kontaroolka, qaboojiyaha iyo koronto-dhaliyaha, taasoo ka dhigeysa mid si fudud loogu rakibi karo deegaan kasta.
Goobta Boosaaso waxay si istiraatiiji ah ugu dhowdahay Gacanka Cadmeed oo ah marin-biyood uu sii maro qiyaastii 12% ganacsiga caalamiga ah iyo 30% shixnadaha maraakiibta xamuulka. Xaaladaha amni ee mararka qaar cakirnaada, sida burcad-badeedda iyo weerarrada Xuutiyiinta ee Badda Cas, waxay sare u qaadayaan muhiimadda la socodka iyo ilaalinta marinkan muhiimka ah.
Tan iyo 2017, Imaaraadku waxay saldhig ciidan ku leeyihiin Boosaaso, halkaasoo ay ku tababaraan ciidanka badda ee Puntland si ay ula dagaallamaan burcad-badeedda. Haddaba, ku darista nidaamka raadaarka ELM-2084 waxay muujinaysaa in ujeedada Imaaraadka aysan ahayn oo keliya tababar iyo ammaanka badda, balse ay sidoo kale doonayaan inay la socdaan dhaq-dhaqaaqyada cirka iyo badda ee ay sameeyaan cid kasta oo ay dan ka leeyihiin.
Sidoo kale, raadaarka wuxuu noqon karaa qayb ka mid ah shabakad weyn oo sirdoon ah oo la socota maraakiibta, diyaaradaha, ama xitaa doonyaha ganacsiga ee dhex mara marin-biyoodka muhiimka ah ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Yemen.
Imaaraadku waxay si isdaba joog ah u kordhinayaan saameyntooda gobolka Geeska Afrika, iyagoo maalgashi xoog leh ku sameeyay dekedda Berbera ee Somaliland iyo goobo ciidan oo ka mid ah dalka Yemen.
Dhanka Soomaaliya, xiriirka u dhexeeya Imaaraadka iyo dowladda dhexe ee Muqdisho ayaa xumaaday sanadihii dambe, halka Puntland ay si gaar ah ula shaqeyso Imaaraadka. Rakibidda raadaarkan gudaha Puntland, oo aan laga helin ogolaansho dowladda federaalka ah, waxay muujineysaa sida ay u kala fogaadeen labada dhinac. Puntland waxay muddo dheer raadineysay maamul madax-bannaan, waxaana tallaabadan loo arki karaa inay Imaaraadku si dadban u taageerayaan qaddiyaddaas.
Dhinaca kale, adeegsiga raadaar laga keenay Israa’iil waxay muujineysaa xiriirka cusub ee Imaaraadka iyo Israa’iil, kaasoo la hirgeliyay kadib heshiiskii Abraham Accords ee 2020. Waxay tani xoojinaysaa in Imaaraadku haystaan tiknoolajiyad ay dalalka kale ee gobolka sida Qatar ama Turkiga aysan helin.
Marka la eego khatarta argagixisada ee Puntland, oo ay ka howlgalaan Al-Shabaab iyo koox ka tirsan Daacish oo ku dhuumaaleysanaya buuraha Cal Miskaat, raadaarka wuxuu kaalin weyn ka qaadan karaa la socodka weerarada, diyaaradaha aan duuliyaha lahayn (drones) iyo madaafiicda lagu weeraro saldhigyada Puntland.
Si kastaba, saldhigyada shisheeye ayaa inta badan kiciya caro iyo cabasho ka timaadda shacabka deegaanka. Tusaale ahaan, kalluumeysatada Boosaaso waxay horey uga caban jireen xayiraadaha ay Imaaraadku saareen meelaha kalluumeysiga. Haddaba, nidaamkan cusub ayaa laga yaabaa inuu kiciyo caro kale haddii dadka deegaanka u arkaan in loo adeegsado danaha shisheeye.
Dhinaca dhaqaalaha, Imaaraadku waxay maalgashi ku sameeyeen dekedda Boosaaso iyagoo doonaya inay ka dhigaan xarun ganacsi oo heer gobol ah. Raadaarka wuxuu ilaalin karaa maalgashigaas isagoo ka hortagaya weerarro ama khataro ka yimaada badda ama cirka.
Laakiin waxay sidoo kale suuragal tahay in nidaamka loo adeegsado tababaridda ciidanka Puntland, taasoo horseedi karta in la kordhiyo aqoonta tiknoolajiyadeed ee deegaanka, balse sidoo kale abuuri karta loollan siyaasadeed oo dheeraad ah haddii dowladda federaalka ah u aragto in lagu xadgudbayo awooddeeda.
Marka la eego gobolka oo dhan, dalalka deriska ah sida Djibouti iyo Itoobiya waxay si dhow ula socdaan tallaabadan. Djibouti waxay martigelisaa saldhigyo ciidan oo ay leeyihiin Maraykanka, Shiinaha iyo Faransiiska, halka Itoobiya ay ka walaacsan tahay loollanka ay la galeyso dalalka xeebaha leh.
Raadaarka ELM-2084 waxaa si weyn loogu adeegsaday meelo badan oo dagaallo ka socda, sida Israa’iil, Azerbaijan, iyo dhowr dal oo Yurub ah. Waa nidaam la isku halleyn karo, gaar ahaan marka la eego deegaanka Puntland oo ah mid adag, kuna habboon qalabkan casriga ah ee leh tiknoolajiyadda GaN-based modules.
Tallaabadan Imaaraadka Carabta waxay astaan u tahay doorkooda cusub ee awood ciidan oo ballaaran, si lamid ah sidii Ingiriisku u samayn jiray qarnigii 19aad marka uu xakameynayay marinnada ganacsiga ee u dhexeeya Yurub iyo Aasiya.
Laakiin waxa laga yaabaa inay horseedo khilaafyo siyaasadeed iyo amni, haddii loo adeegsado dano gaar ah ama la dareemo in laga dheereynayo mas’uuliyiinta dowladda dhexe.
Waqtiga ayaa sheegi doona in nidaamkan uu yahay mid lagu ilaalinayo amniga, ganacsiga, iyo la dagaalanka argagixisada—mise uu yahay calaamad muujinaysa in Imaaraadku doonayaan inay noqdaan ilaalada Gacanka Cadmeed. Laakiin waxa hubaal ah in ELM-2084 uu billaabay cutub cusub oo ka mid ah sheekada adag ee Geeska Afrika.
Isha Warka: OSINT
JSN
Wixii faah faahin ah nagala soo xiriir editorial@somalidutchuk.nl